Doelgericht christen zonder kruis?

door henk ten brinke

Het kan niemand zijn ontgaan: het boek van Rick Warren, Doelgericht leven, is een absolute bestseller. Ondertussen begint er ook kritiek los te komen op Warrens concept. Het 'warrenisme', wordt het genoemd: een nieuwe dwaalleer. Terecht?

Doelgericht leven is een stimulerend boek. Dat was mijn eerste indruk. Recht op de man af. Regelmatig tegen de haren in: 'Het gaat niet om u.' Kort maar krachtig: 'U bent hier niet toevallig.' Prima om met je neus op de vraag gedrukt te worden: waar leef jij eigenlijk voor, uiteindelijk, bij al je drukte en al je ambities en al je zorgen? De nadruk op gehoorzaamheid: 'Begrip kan wachten, maar gehoorzaamheid niet'. De nadruk op vertrouwen, als onderdeel van overgave aan God. Allemaal punten, en er zijn er nog veel meer, om eens met elkaar over door te praten binnen de kerkelijke gemeente. Zou dat niet heel verfrissend werken?

'U moet'

En toch. Al lezend kwamen er ook vragen. Hoe verder ik kwam in het boek, hoe meer ik er last van kreeg dat ik van Warren heel veel moet. Neem bijvoorbeeld het hoofdstuk (dag) 12: 'Uw vriendschap met God ontwikkelen'. 'U bepaalt zelf hoe dicht u bij God bent' (96). Met die eerste zin van het hoofdstuk legt Warren direct al alle verantwoordelijkheid bij mij neer. Kan ik die dragen? Moet ik die dragen? Er volgen vier voorschriften; vier keer 'u moet': u moet ervoor kiezen eerlijk tegenover God te zijn; u moet ervoor kiezen God in geloof te gehoorzamen; u moet ervoor kiezen belangrijk te vinden wat God belangrijk vindt; u moet het meest van alles verlangen naar vriendschap met God.

Dit levert bij mij een dubbel gevoel op. Aan de ene kant: ja, inderdaad, dat zijn allemaal punten die ik serieus moet nemen en waar ik aan moet(!) werken. Aan de andere kant: help, en als ik dat allemaal niet voldoende voor elkaar krijg...?

Warren wil ons leren om een 'uitmuntend christen' te worden (315). Om dat te worden moet ik me aansluiten bij een huiskring, moet ik regelmatig nagaan hoe het gesteld is met mijn geestelijke gezondheid, moet ik in een persoonlijk dagboek m'n vorderingen bijhouden, en moet ik datgene wat ik leer aan anderen doorgeven. 'Dat zijn vier belangrijke handelingen die u moet uitvoeren om doelgericht te kunnen leven.'

Het moet! Denk erom dat jij je uiterste best doet om een uitmuntend christen te worden! Het is één van de twee dingen waarop je zult worden afgerekend. God zal vragen: 'Wat heb je gedaan met alles wat je van Me hebt gekregen?' (35).

Maar als ik er niet in slaag om de opdrachten van Warren voldoende waar te maken? Heeft Warren dan ook nog een boodschap voor mij?

Ik kreeg steeds meer het gevoel dat er iets mist. Iets heel belangrijks.

Het kruis van Christus

Ook als christen ben ik op zoek naar vergeving. Omdat ik zo vaak niet doe wat ik wel moet doen (Warren wijst me er terecht op!). Ook als christen mag ik gelukkig steeds weer terug naar het kruis. Dat is nooit een gepasseerd station.

Maar waar is dat kruis in Doelgericht leven? Het is vrijwel afwezig! Als het een keer over schuld gaat, gaat het in feite over schuldgevoelens, waardoor mensen zich laten dwarsbomen, zodat ze hun doelen niet bereiken. Als voorbeeld verwijst Warren naar Kaïn: 'Toen Kaïn zondigde, zorgden zijn schuldgevoelens ervoor dat hij zich afzonderde van Gods aanwezigheid' (27v). Het is een subtiele wijziging van de strekking van wat de Bijbel zegt. De Bijbel zegt dat God Kaïn strafte: 'Dolend en dwalend zul je over de aarde gaan' (Genesis 4:12). Warren maakt ervan dat Kaïn zichzélf straft, en dat nog onnodig ook! De moraal bij Warren: je moet je toekomst niet laten beheersen door je verleden; dan ben je (onbewust) bezig jezelf te straffen door je eigen succes te dwarsbomen. Daartegenover luidt Warrens evangelie: 'Het is een specialiteit van God om mensen een nieuwe start te laten maken' (28). Dat is op zichzelf natuurlijk waar, maar dan moet je het wel over schuld hebben, en niet alleen over schuldgevoelens, die nog onterecht zouden zijn ook. Nu laat Warren mij, christen die zich graag door hem laat aansporen, uiteindelijk in de kou staan.

Je leven behouden?

Het kruis speelt niet echt een rol in Warrens boodschap. En daarom ook niet Jezus' oproep aan zijn volgelingen om zijn kruis op zich te nemen en hem daarin te volgen. 'De Bijbel zegt (volgens Warren): 'Zelfhulp leidt tot niets, maar door zelfopoffering kunt u uw ik, uw ware ik, ontdekken' ' (18). Dat laatste wordt gepresenteerd als een citaat van Matteüs 16:25: 'Want ieder die zijn leven wil behouden, zal het verliezen, maar wie zijn leven verliest omwille van mij, zal het behouden'. 'Je leven behouden' (gered worden, juist doordat je je leven verliest), is dat hetzelfde als 'je ware ik ontdekken' (of, zoals Warren even verder schrijft, dat 'het beste in ons' wordt voorgebracht)? Zeker niet!

'Je ware ik ontdekken' is een winst die je binnenhaalt voor dít leven (een 'voordeel', zou Warren zeggen). Maar Jezus heeft het over je leven verliezen. Misschien kom je wel helemaal niet toe aan het 'je ware ik ontdekken'. Misschien raak je, door te geloven, wel heel veel kwijt in je leven. Relaties; werk; een stuk zelfontplooiing; ja, misschien zelfs het leven zelf. Geloven heeft niet alleen maar 'voordelen', als je alleen kijkt naar dit leven. Het heeft ook 'nadelen' (gezien vanuit het perspectief van dit leven). Als je christen wordt, krijg je er vaak gewoon ook problemen bij (vraag het maar eens aan christenen die niet in het vrije Westen wonen!).

Je kruis dragen achter Christus aan - Warren heeft er geen aandacht voor. Omdat hij geen aandacht heeft voor het kruis.

Geen genade maar wet

Ik begrijp nu wat me al lezend steeds meer begon dwars te zitten. 't Is die combinatie van van alles moeten, terwijl ik ondertussen niets hoor over vergeving, en ook niet over Gods Geest die mij zo weet te veranderen dat ik inderdaad en van harte ga doen wat ik moet doen. De wet is in plaats van de genade gekomen. Het 'moeten' bij Warren is een vorm van wetticisme. Dat heeft alles te maken met het feit dat Warren het kruis van Christus niet centraal zet. En dus Gods genade niet centraal zet. Wanneer Gods genade uit het gezichtsveld verdwijnt, stap je zomaar in de valkuil van het wetticisme!

Hoe komt het dat een boek, waarin de kern van het evangelie onvoldoende aan de orde komt, toch zoveel christenen aanspreekt? En dat tot nu toe zo weinig christenen in Warrens schrijven het kruis van Christus en Gods genade voor zondaren missen?

Zou het er mee te maken kunnen hebben dat we allemaal, nog steeds, wel vatbaar zijn voor zulk wetticisme? Dat het kruis van Christus toch ook voor ons nog steeds een dwaasheid is, of aanstootgevend (1 Korintiërs 1:18ev)? Of dat we de strekking van het evangelie van het kruis nog steeds niet, of niet meer begrijpen?

Aan de Galaten schreef Paulus: 'Het verbaast me dat u zich zo snel hebt afgewend van hem die u door de genade van Christus heeft geroepen en dat u zich tot een ander evangelie hebt gekeerd' (Galaten 1:6). Zou Paulus zoiets vandaag ook moeten schrijven aan veel bijbelgetrouwe gereformeerde en evangelische christenen?

Terecht verlangen

Als dit waar is, is het zeker niet een volledige verklaring. Ik denk dat Doelgericht leven ook wordt gelezen vanuit een behoefte die terecht is, en waar we in onze gereformeerde spiritualiteit lange tijd te weinig aandacht voor hebben gehad.

Laat ik het zetten op de noemer van de 'oude' en de 'nieuwe' mens. Echte bekering, zegt zondag 33 van de Heidelbergse Catechismus, bestaat in het afsterven van de oude en het opstaan van de nieuwe mens. Bij het afsterven van de oude mens gaat het over droefheid over onze zonden, en dat we die zonden haten en ontvluchten. Dat zijn in de gereformeerde geloofsbeleving geen onbekende klanken (even daargelaten of het ook meer zijn dan alleen klanken). Het opstaan van de nieuwe mens is: hartelijke vreugde in God door Christus en lust en liefde om naar de wil van God in alle goede werken te leven. Niet alleen die 'oude mens', maar ook de 'nieuwe mens' is een realiteit!

De volmaaktheid is voor later, maar er is al wel degelijk een begin. Blijdschap, enthousiasme, inzet om in Gods liefde te leven, met God en met elkaar, en om daar vorm aan te geven - zou het geen verlangen zijn naar díe werkelijkheid, die mensen doet grijpen naar een boek als van Warren? Omdat die werkelijkheid lange tijd onderbelicht is gebleven binnen de gereformeerde traditie, en we weinig lectuur hebben gekregen waarin die opstanding van de nieuwe mens op een concrete manier werd beschreven, en op een stimulerende manier werd aangeprezen?

Kruis en opstanding

Opstanding is er niet zonder het kruis. Wanneer het kruis in de marge verdwijnt, zoals bij Warren, verdwijnt niet alleen het afsterven van de oude mens (bij Warren vervangen door 'je ware ik ontdekken'). Maar dan verdwijnt ook de vreugde van de opstanding van de nieuwe mens. Die wordt vervangen door dat 'moeterige' wetticisme.

Er zitten beslist krenten in de pap van Warrens boek. Maar een gemeente die zich in een veertig-dagen-project uitsluitend laat voeden door deze leer van Warren, zet zichzelf op een ongezond dieet.

Aan de andere kant: het kruis is er niet zonder de opstanding. 'Hoe zouden wij, die dood zijn voor de zonde, nog in zonde kunnen leven?' 'Zo moet u ook uzelf zien: dood voor de zonde, maar in Christus Jezus levend voor God.' 'Maar nu, bevrijd van de zonde en in dienst van God, oogst u toewijding aan hem en zelfs het eeuwige leven' (Romeinen 6:2, 11 en 22). En dat eeuwige leven begint n·!

Christen zijn zonder kruis - dat kan niet. Maar christen zijn zonder opstanding, dat kan ook niet. Het evangelie is het goede nieuws van het kruis, en daarom van de opstanding!

Drs. H. ten Brinke is predikant van de Gereformeerde Kerk (vrijgemaakt) te Bodegraven-Woerden.