Jos Douma en Heverlee

1. Heverlee gaat het contemplatieve pad op. Jos Douma aangesteld

Het bestuur van de ETF in Heverlee heeft een voorman van de contemplatieve beweging aangesteld als gasthoogleraar. Het gaat om Jos Douma. Douma is vrijgemaakt-gereformeerd predikant.

Hij gaat les geven in homiletiek (preekkunde). In Heverlee hoopt hij, zoals hij zelf verklaarde, een spirituele homiletiek te ontwikkelen die bruikbaar is voor Nederlandstalige predikanten en voorgangers. Let op het woordje 'spirituele'. Niet zomaar homiletiek, maar spirituele homiletiek is zijn doel.

Wat hij met spiritueel bedoelt wordt duidelijk als u weet dat Douma één van de drijvende krachten achter de opkomst van de Nederlandse contemplatieve beweging is. In verschillende nieuwsbulletins is aandacht aan hem gegeven, klik hier.

Een voorbeeld van de contemplatieve boodschap van Douma vinden we in zijn boek "Jezus uitstralen". Hij beveelt daar het zogenaamde "Jezus gebed" aan. (pp. 110-112). Dit is een kort gebed van één zinnetje, dat keer op keer wordt herhaald. Het voortdurend herhalen van een kort zinnetje werkt als een ontledigingstechniek. Het maakt je denken ‘leeg’. Precies waar in de oosterse godsdiensten alle meditatie op is gericht. Het Jezus gebed is een vorm van het contemplatieve gebed.

In een ander boek, met als titel "Op het spoor van meditatie", schrijft Douma over de praktijk van de meditatie. Hij geeft daar aanwijzingen voor het contemplatieve gebed. Hij heeft het over de lichaamshouding, de ademhaling en het herhalen van een gebedswoord.

de lichaamshouding

Ik citeer: "Zo'n houding kan bijvoorbeeld zijn: .. zitten op een rechte stoel met beide voeten op de grond, met een rechte rug, en de handen omhoog geopend op de bovenbenen." (p. 66)

Als de voeten ook nog kruiselings worden neergezet zit je bijna in de zogenaamde lotushouding. Ook bij joga wordt voorgeschreven om de rug recht te houden. Dan kan de 'kundalini' kracht beter door het lichaam, via de chakra's, naar boven stromen.

Dit geeft al te denken, maar nog onthullender is wat hij schrijft over de ademhaling en het gebruik van een gebedsmantra.

de ademhaling

"Daarbij kan het bewust omgaan met de ademhaling hulp bieden … wie zich op de ademhaling concentreert en probeert rustig en diep te ademen, zal tot rust komen. Bovendien vormt de ademhaling ook een belangrijk concentratiepunt: de aandacht wordt van de gedachtestroom, die alsmaar door wil gaan, afgeleid naar ademen. Inademen - uitademen - rust. Oefen er maar eens mee: inademen - uitademen - rust" (pp 66,67).

Concentratie op de ademhaling. Het doel is de gedachtestroom te stoppen.

een gebedsmantra

"Het kan helpen om tegelijkertijd de aandacht ook te richten op een bijbelwoord … dat bijbelwoord kan dan op het ritme van de adem zacht worden gesproken." (p. 67)

Op het ritme van de adem telkens een bijbelwoord uitspreken.

In het hindoeïsme spreekt men van een mantra. Dat is een ‘heilig’ woord dat telkens herhaald wordt. Het is meestal de naam van een god. Op het ritme van de adem wordt de mantra telkens weer uitgesproken.

Wat Douma hier aanbeveelt is niets anders dan een oosterse vorm van meditatie. Het komt neer op een yoga oefening. Je herkent verschillende klassieke onderdelen van een yoga meditatie: concentratie op de ademhaling, het gebruik van een mantra, zitten met rechte rug.

Het enige verschil tussen een oosterse meditatie en de oefening in contemplatief gebed die Douma in het boek geeft, is dat Douma in de mantra de namen van hindoegoden heeft vervangen door christelijke woorden.

Het doel van oosterse meditatie is het stopzetten van de werking van de ziel. Het denken moet worden stil gezet. De ziel moet worden ontledigd met als gevolg dat je in een toestand komt die in New Age kringen wel ‘De Stilte’ (The Silence) wordt genoemd. De concentratie op de ademhaling en het voortdurend herhalen van de mantra zijn bedoeld om in die toestand te komen.

Het bereiken van ‘De Stilte’ is niet het uiteindelijke doel. Het is een middel tot een hoger doel. Het hoogste doel is het bereiken van het goddelijke. Als de gedachtestroom wordt gestopt, als de stilte wordt bereikt, dan wordt de ziel ontvankelijk voor het goddelijke. Daarom is het bereiken van ‘De Stilte’ zo belangrijk.

Douma is op hetzelfde uit. Hij spreekt over ''de gedachtestroom die alsmaar door wil gaan". Die moet stop gezet worden. Hij leert zijn lezers om dat door middel van concentratie op de ademhaling en door het herhalen van een gebedsmantra te bereiken. En ook bij hem is het de bedoeling om ruimte te maken voor het goddelijke.

Tot zover de bespreking van Douma’s leringen over het contemplatief gebed die ik in zijn boeken gevonden heb. Er deugen overigens nog meer dingen niet in zijn boeken, dat geldt in het bijzonder voor zijn boeken over meditatie.

Douma heeft bij zijn aanstelling tot hoogleraar gezegd dat hij een spirituele homiletiek wil ontwikkelen. In het kader daarvan gaat hij in zijn lessen op de ETF straks bewust de studenten de weg van het contemplatieve christendom opsturen. Dat kun je verwachten op basis van zijn boeken, maar het wordt ook bevestigd door het college dat hij recent heeft gegeven. (Zie het volgende punt.)

2. Jos Douma en de start van het academisch jaar op Heverlee

Zojuist is in Heverlee het nieuwe academisch jaar geopend. Jos Douma mocht het openingscollege geven. De titel van zijn college luidt: "Hoe spiritueel zijn onze preken?" Met als ondertitel "De lectio divina als bron voor een spirituele homiletiek". (Voor de volledige tekst van de lezing, klik hier.)

Hij wil bereiken dat de preken geestelijker worden. Vandaar de titel van zijn college: "Hoe geestelijk zijn onze preken?". En dat denkt hij te bereiken door de studenten technieken als lectio divina bij te brengen.

Contemplatie is een sleutelbegrip in het denken van Douma. Hij omschrijft het in het openingscollege onder meer als: "het genieten van Gods aanwezigheid als de ultieme waarheid" en als het bijna tastbaar worden van de nabijheid van de Heer. Ik citeer: "voorbij woorden ..ontstaat ruimte waar de nabijheid van de Heer haast tastbaar wordt."

Om deze staat van contemplatie te bereiken beveelt hij de methode van de lectio divina aan. Voor een bespreking van lectio divina, klik hier. In de lectio divina start je met het lezen van een bijbelgedeelte. Via een aantal stappen kom je uiteindelijk tot het woordeloos ervaren van God. Tot een toestand van contemplatie.

In de door Douma beschreven staat van contemplatie ontvang je volgens hem (bijbelse) boodschappen voor anderen. Op die manier kan, zo beweert Douma, een voorganger aan de boodschap voor een preek komen. Hij zegt het volgende: "In 'contemplatie' wordt waarheid en wijsheid van God ontvangen die door de dienst van de prediking wordt doorgegeven aan anderen."

De bron waar Douma de lectio divina heeft gevonden is de rooms-katholieke kloosterorde van de Dominicanen.

Het is verhelderend om eens in de geschiedenis van deze orde te duiken. De orde van de dominicanen is speciaal opgericht voor het terugwinnen van ‘ketters’. In die tijd waren dat de Albigenzen (de katharen) en de Waldenzen. De Pausen hebben de leiding van de beruchte inquisitie voornamelijk aan de dominicanen toevertrouwd. De meeste inquisiteurs waren dominicanen. (Bron: Catholica, geïllustreerd encyclopedisch vademecum voor het katholieke leven, A.M. Heidt, pp 226,227.) De inquisitie is de organisatie die, namens de pausen, op een genadeloze wijze alle andersdenkenden heeft vervolgd. Klik hier om te lezen wat een rooms-katholiek priester, en dus niet een protestant, over de inquisitie heeft geschreven.

In dezelfde encyclopedie staat dat de orde van de dominicanen krachtig heeft deelgenomen aan de bestrijding van Luther. Ook op het concilie van Trente, waar de rooms-katholieke kerk allen heeft vervloekt die in de kern van het bijbelse evangelie geloven, was de orde massaal aanwezig.

Het laten gevangennemen, martelen en doden van vele andersdenkenden. Het bestrijden van Luther. Het vervloeken van alle gelovigen die belijden alleen door geloof en alleen door genade behouden te worden. Al deze dingen hebben vele van de dominicanen ongetwijfeld al biddend, mediterend en contemplerend gedaan. Vanuit een woordeloze genieting van de aanwezigheid van de Heer.

Wat is eigenlijk een geestelijke preek? En hoe krijgen we een geestelijke preek? Moeten we voor een antwoord op deze vragen te rade gaan bij rooms-katholieke mystici?

Waarom kijken we niet gewoon in de bijbel? Waarom gaat men niet in de leer bij evangelische leiders uit vorige geslachten, die in hun tijd een krachtig getuigenis hebben gegeven. Mensen als Hudson Taylor, Corrie Ten Boom, Isobel Kuhn, C.H. Spurgeon, George Muller, Finney, Moody en vele anderen.

Voor een studie over het preken met betoon van Geest en kracht, klik hier.

Mensen als Douma, en ook de huidige leiding van Heverlee, zijn heel ver verwijderd van de realiteit waarin onze evangelicale voorvaderen leefden. Onze evangelische voorvaderen die de motor waren achter de grote zendingsbeweging van de negentiende en twintigste eeuw. De huidige neo-evangelische leiders hebben niets meer met hen. Ze zoeken het liever bij de rooms-katholieke mystici.

Moge God het zien en oordelen.

In zijn lezing op het openingscollege spreekt Douma slechts over lectio divina. Maar bedenk dat hij op andere plaatsen de nog gevaarlijkere techniek van het contemplatief gebed aanbeveelt. Via deze en andere mystieke technieken open je jezelf rechtstreeks voor ervaringen afkomstig van demonen.

3. Het verband tussen Douma's college en de postmoderne toespraak van Nullens

In het vorige nieuwsbulletin is een lezing van Nullens besproken. Een lezing die hij december vorig jaar heeft uitgesproken op een studiedag in Heverlee. Jos Douma verwees in zijn hierboven genoemde openingscollege naar deze lezing. Voor een bespreking van de lezing van Nullens, klik hier.

Het thema van de studiedag was de relatie tussen protestanten en katholieken. Nullens pleitte in zijn lezing voor het accepteren van de rooms-katholieke kerk als een deel van Gods kerk.

Jos Douma heeft de boodschap van Nullens opgepikt. Aangemoedigd door de woorden van Nullens is hij enthousiast de door hem gewezen weg opgegaan. Ik citeer uit de tekst van het college van Douma:

"Ik (Douma) kies mijn insteek in de voor-reformatorische traditie. Dat wordt minstens ook ingegeven door de wens die de rector van deze faculteit, Patrick Nullens, uitsprak tijdens een studiedag op 8 december 2007: "Het is tijd dat evangelische, en andere protestanten, 'katholiek-evangelisch' worden." We gaan daarom terug naar de dertiende eeuw om er bij stil te staan dat in het jaar 1216 door Dominicus de kloosterorde van de Dominicanen werd gesticht.."

Nullens had in zijn lezing gezegd dat wij, als evangelischen, "katholiek-evangelisch" moesten worden. Douma werkt dat uit. Aangemoedigd door de woorden van Nullens heeft hij inspiratie voor de homiletiek gezocht bij de spiritualiteit van de Dominicanen. En vandaar uit komt hij tot het aanbevelen van lectio divina.

Dit is het resultaat van Nullens stellingname. Nullens heeft in zijn lezing theoretisch de weg gebaand voor wat Douma als gasthoogleraar gaat doen.

Hoe heeft Nullens dat gedaan?

Tijdens de studie dag beweerde hij dat wij, als evangelischen, niet langer moeten denken in termen als bijbels of onbijbels. (Voor de bespreking van de lezing van Nullens, klik hier).

Dit raakt het hart van de protestantse en evangelische beweging. Als we niet meer in bijbels of onbijbels mogen denken dan valt daarmee de bijbel als enige norm en kenbron weg.

Nullens heeft door het verwerpen van het denken in bijbels-onbijbels het Sola Scriptura beginsel van de Reformatie aangevallen en ondermijnd. Sola Scriptura wil zeggen: alleen de bijbel. Dat houdt in dat we alleen geloven wat de bijbel zegt. De bijbel is onze enige regel voor geloof en leven. De bijbel is onze enige kenbron voor het geloof. Daarom toetsen we alles aan de bijbel. Elke lering, elke ervaring, elke gewoonte, elke methode moet aan de bijbel getoetst worden. Als iets in strijd is met de bijbel verwerpen we het. En als het niet op de bijbel te baseren is dan verwerpen we het ook.

Nullens ondermijning van het Sola Scriptura beginsel maakt ruimte voor zaken als bijvoorbeeld het invoeren van allerlei onbijbelse meditatieve technieken. Waaronder de technieken die Douma uitdraagt.

---------------------------------------------------------------------------------------

Het bovenstaande is een gedeelte van nieuwsbulletin nr. 22. Voor het gehele nieuwsbulletin, klik hier.

HOME